Trong thời đại kỹ thuật số, khi Bitcoin và các loại tiền điện tử khác đang nổi lên mạnh mẽ, tiền pháp định vẫn giữ vai trò then chốt trong nền kinh tế toàn cầu. Vậy chính xác thì fiat money là gì, nó hoạt động như thế nào và tương lai của nó sẽ ra sao? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết trong bài viết này.

Khám phá Fiat Money (tiền pháp định)

Fiat Money là gì?

Fiat money, hay còn gọi là tiền pháp định, tiền định danh, là loại tiền tệ do chính phủ một quốc gia phát hành và được quy định là hợp pháp. Thuật ngữ “fiat” bắt nguồn từ tiếng Latin, có nghĩa là “hãy để cho nó được thực hiện”, thể hiện quyền lực của chính phủ trong việc ban hành và quy định giá trị của đồng tiền.

Khác với tiền hàng hóa (commodity money) như vàng hay bạc, fiat money không có giá trị nội tại. Giá trị của nó không đến từ bản thân vật liệu tạo ra nó mà dựa hoàn toàn vào niềm tin của người dân vào chính phủ và sự ổn định của nền kinh tế. Nói cách khác, tiền pháp định có giá trị bởi vì chính phủ tuyên bố nó có giá trị và mọi người tin vào điều đó.

Ví dụ: Tờ tiền 100.000 VND trong ví của bạn được làm từ polymer, bản thân vật liệu này không có giá trị 100.000 VND. Giá trị của nó đến từ việc chính phủ Việt Nam quy định đó là phương tiện thanh toán hợp pháp và được chấp nhận rộng rãi trong các giao dịch.

Lịch sử phát triển của Fiat Money

Lịch sử của tiền pháp định bắt nguồn từ Trung Quốc vào thế kỷ 11. Do sự khan hiếm đồng xu kim loại, triều đình nhà Tống đã phát hành tiền giấy để thay thế. Đây được coi là hình thức tiền pháp định đầu tiên trên thế giới. Sau đó, tiền giấy dần lan rộng sang các quốc gia khác như Thụy Điển, Hà Lan… Vào thế kỷ 18 và 19, nhiều thuộc địa ở Bắc Mỹ cũng bắt đầu sử dụng tiền pháp định.

Một cột mốc quan trọng trong lịch sử tiền pháp định là sự kiện Mỹ từ bỏ bản vị vàng vào năm 1972. Trước đó, giá trị của đồng đô la Mỹ được gắn với vàng, người dân có thể đổi tiền giấy lấy vàng từ chính phủ. Tuy nhiên, Tổng thống Nixon đã quyết định chấm dứt chế độ này, chính thức đưa Mỹ và thế giới bước vào kỷ nguyên của tiền pháp định.

Ngày nay, hầu hết các quốc gia trên thế giới đều sử dụng tiền pháp định làm đơn vị tiền tệ chính thức. Một số đồng tiền pháp định phổ biến nhất bao gồm:

• Đô la Mỹ (USD)
• Euro (EUR)
• Yên Nhật (JPY)
• Bảng Anh (GBP)
• Nhân dân tệ (CNY)
• Việt Nam đồng (VND)

Fiat Money hoạt động như thế nào?

Để hiểu rõ hơn về fiat money, chúng ta cần tìm hiểu cơ chế hoạt động của nó. Giá trị của tiền pháp định được duy trì bởi ba yếu tố chính:

• Niềm tin: Như đã đề cập, niềm tin của công chúng là nền tảng cho giá trị của tiền pháp định. Khi người dân tin tưởng vào sự ổn định của chính phủ và nền kinh tế, họ sẽ sẵn sàng sử dụng đồng tiền đó trong giao dịch. Ngược lại, khi niềm tin bị suy giảm, giá trị đồng tiền sẽ giảm sút, có thể dẫn đến lạm phát hoặc thậm chí siêu lạm phát.
• Sức mạnh kinh tế: Sức mạnh kinh tế của một quốc gia cũng ảnh hưởng đến giá trị đồng tiền của nước đó. Một quốc gia có nền kinh tế phát triển, GDP cao, xuất khẩu mạnh… thường có đồng tiền mạnh.
• Chính sách tiền tệ: Chính phủ, thông qua Ngân hàng Trung ương, có quyền kiểm soát cung tiền. Bằng cách điều chỉnh lãi suất, tỷ lệ dự trữ bắt buộc, mua bán trái phiếu chính phủ…, Ngân hàng Trung ương có thể tăng hoặc giảm lượng tiền lưu thông trong nền kinh tế, nhằm kiểm soát lạm phát, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Ưu và nhược điểm của Fiat Money

Tiền pháp định (Fiat Money) là một phần không thể thiếu trong hệ thống tài chính hiện đại. Tuy nhiên, giống như bất kỳ loại tiền tệ nào khác, nó cũng có những ưu điểm và nhược điểm riêng.

Ưu điểm của Fiat Money

• Tính linh hoạt: Chính phủ và Ngân hàng Trung ương có thể dễ dàng điều chỉnh cung tiền để ứng phó với các biến động kinh tế. Ví dụ, trong thời kỳ suy thoái, chính phủ có thể tăng cung tiền để kích thích tăng trưởng, hoặc ngược lại, giảm cung tiền để kiểm soát lạm phát.
• Chi phí sản xuất thấp: So với việc khai thác và chế tạo tiền kim loại, chi phí in ấn tiền giấy thấp hơn nhiều. Điều này giúp tiết kiệm nguồn lực cho nền kinh tế.
• Thuận tiện: Tiền giấy nhẹ, dễ dàng mang theo, bảo quản và sử dụng trong các giao dịch hàng ngày.
• Thúc đẩy thương mại quốc tế: Việc sử dụng tiền pháp định tạo thuận lợi cho giao thương giữa các quốc gia, giúp đơn giản hóa quy trình thanh toán và chuyển đổi ngoại tệ.
• Không bị ràng buộc bởi tài nguyên hữu hạn: Khác với tiền hàng hóa (như vàng), tiền pháp định không bị giới hạn bởi số lượng tài nguyên sẵn có, giúp chính phủ linh hoạt hơn trong việc quản lý nền kinh tế.

Nhược điểm của Fiat Money

• Rủi ro lạm phát: Nếu chính phủ in quá nhiều tiền, cung vượt cầu sẽ dẫn đến lạm phát. Lạm phát làm giảm sức mua của đồng tiền, khiến giá cả hàng hóa và dịch vụ tăng cao, gây ảnh hưởng tiêu cực đến đời sống người dân.
• Khả năng thao túng: Chính phủ có thể lạm dụng quyền lực in tiền để phục vụ cho các mục đích chính trị, gây mất ổn định kinh tế.
• Phụ thuộc vào niềm tin: Giá trị của tiền pháp định phụ thuộc vào niềm tin của công chúng vào chính phủ và sự ổn định của nền kinh tế. Khi niềm tin bị suy giảm, giá trị đồng tiền sẽ giảm sút.
• Dễ bị làm giả: Mặc dù có các biện pháp bảo mật, tiền giấy vẫn có thể bị làm giả, gây thiệt hại cho nền kinh tế.
• Không có giá trị nội tại: Tiền pháp định không có giá trị dựa trên bất kỳ tài sản hữu hình nào, khiến nó dễ bị mất giá trị trong trường hợp khủng hoảng kinh tế hoặc chính trị.

So sánh Fiat Money và tiền điện tử

Fiat Money và Tiền điện tử là hai hình thức tiền tệ đang tồn tại song song trong nền kinh tế hiện đại, mỗi loại đều có những đặc điểm, ưu điểm và nhược điểm riêng. Hãy cùng so sánh chi tiết từng khía cạnh của hai loại tiền tệ này:

Tính chất

• Fiat Money: Mang tính tập trung, do chính phủ và Ngân hàng Trung ương kiểm soát hoàn toàn việc phát hành và lưu thông.
• Tiền điện tử: Hoàn toàn phi tập trung, hoạt động trên nền tảng công nghệ blockchain, không chịu sự kiểm soát của bất kỳ tổ chức hay cá nhân nào.

Cơ quan quản lý

• Fiat Money: Chính phủ và Ngân hàng Trung ương có toàn quyền quyết định về chính sách tiền tệ, lãi suất, lượng tiền phát hành…
• Tiền điện tử: Không có cơ quan quản lý trung ương. Các quy tắc hoạt động được xác định bởi mã nguồn mở và sự đồng thuận của cộng đồng.

Giá trị nội tại

• Fiat Money: Không có giá trị nội tại, giá trị của nó dựa trên niềm tin của người dân vào chính phủ và sự ổn định kinh tế.
• Tiền điện tử: Cũng không có giá trị nội tại, giá trị phụ thuộc vào sự chấp nhận của thị trường, tính ứng dụng và độ khan hiếm.

Biến động giá

• Fiat Money: Giá trị tương đối ổn định, ít biến động mạnh trong ngắn hạn, tuy nhiên vẫn có thể bị ảnh hưởng bởi lạm phát và các yếu tố kinh tế vĩ mô.
• Tiền điện tử: Giá trị biến động rất mạnh, dễ bị ảnh hưởng bởi tin tức, tâm lý thị trường và các yếu tố kỹ thuật.

Tính bảo mật

• Fiat Money: Dễ bị làm giả, mất cắp hoặc bị kiểm soát bởi các tổ chức tài chính.
• Tiền điện tử: Sử dụng công nghệ mã hóa hiện đại, đảm bảo tính bảo mật cao, khó bị làm giả hay tấn công. Tuy nhiên, vẫn tồn tại rủi ro mất cắp nếu không bảo quản khóa riêng tư cẩn thận.

Tốc độ giao dịch

• Fiat Money: Tốc độ giao dịch phụ thuộc vào hệ thống ngân hàng và phương thức thanh toán. Giao dịch quốc tế có thể mất vài ngày.
• Tiền điện tử: Tốc độ giao dịch nhanh hơn, thường chỉ mất vài phút đến vài giờ, kể cả giao dịch quốc tế. Tuy nhiên, tốc độ có thể bị ảnh hưởng bởi tình trạng tắc nghẽn mạng lưới.

Phí giao dịch

• Fiat Money: Phí giao dịch thường cao, đặc biệt là giao dịch quốc tế.
• Tiền điện tử: Phí giao dịch thấp hơn so với fiat money, tuy nhiên có thể biến động tùy thuộc vào loại tiền điện tử và mạng lưới blockchain.

Tính minh bạch

• Fiat Money: Mức độ minh bạch phụ thuộc vào chính sách của chính phủ và ngân hàng trung ương.
• Tiền điện tử: Mọi giao dịch đều được ghi lại công khai trên blockchain, đảm bảo tính minh bạch cao.

Ứng dụng

• Fiat Money: Được sử dụng rộng rãi trong mọi lĩnh vực của nền kinh tế, từ mua bán hàng hóa, dịch vụ đến đầu tư, tiết kiệm.
• Tiền điện tử: Ứng dụng đang ngày càng mở rộng, bao gồm thanh toán trực tuyến, đầu tư, DeFi, NFT…

Khả năng tiếp cận

• Fiat Money: Phần lớn mọi người đều có thể tiếp cận và sử dụng fiat money.
• Tiền điện tử: Cần có kiến thức và kỹ năng nhất định để sử dụng tiền điện tử. Vẫn còn nhiều rào cản về cơ sở hạ tầng và nhận thức.

Tiền điện tử pháp định (CBDC)

Tiền điện tử pháp định (CBDC), hay còn gọi là tiền kỹ thuật số của ngân hàng trung ương, là một dạng tiền tệ kỹ thuật số mới đang được nhiều quốc gia trên thế giới nghiên cứu và phát triển. Về cơ bản, CBDC là phiên bản kỹ thuật số của tiền pháp định do ngân hàng trung ương phát hành và quản lý.

Đặc điểm chính của CBDC

• Do ngân hàng trung ương phát hành: Khác với tiền điện tử phi tập trung như Bitcoin, CBDC được phát hành và kiểm soát bởi ngân hàng trung ương của một quốc gia.
• Có giá trị pháp lý: CBDC được chính phủ công nhận là phương tiện thanh toán hợp pháp, tương tự như tiền giấy và tiền xu hiện nay.
• Dựa trên công nghệ blockchain: Hầu hết các dự án CBDC đều sử dụng công nghệ blockchain hoặc công nghệ sổ cái phân tán (DLT) để đảm bảo tính bảo mật, minh bạch và chống giả mạo.
• Có thể lập trình: CBDC có thể được lập trình với các tính năng đặc biệt, ví dụ như giới hạn thời gian sử dụng, giới hạn địa điểm sử dụng, hoặc tự động thanh toán các khoản phí.

Ưu điểm của CBDC

• Nâng cao hiệu quả thanh toán: Giao dịch CBDC nhanh chóng, an toàn và tiết kiệm chi phí hơn so với các phương thức thanh toán truyền thống.
• Tăng cường tài chính toàn diện: CBDC có thể giúp người dân ở vùng sâu vùng xa, không có tài khoản ngân hàng, tiếp cận với các dịch vụ tài chính.
• Cải thiện chính sách tiền tệ: Ngân hàng trung ương có thể kiểm soát cung tiền và thực hiện các chính sách tiền tệ hiệu quả hơn thông qua CBDC.
• Hạn chế rủi ro: CBDC có thể giúp giảm thiểu rủi ro rửa tiền, tài trợ khủng bố và các hoạt động tài chính bất hợp pháp khác.
• Thúc đẩy đổi mới: CBDC tạo nền tảng cho sự phát triển của các ứng dụng và dịch vụ tài chính mới.

Thách thức trong việc triển khai CBDC

• Bảo mật và quyền riêng tư: Cần đảm bảo an ninh mạng và bảo vệ dữ liệu cá nhân của người dùng CBDC.
• Ổn định tài chính: Cần có các biện pháp để ngăn chặn rủi ro đối với hệ thống tài chính khi triển khai CBDC.
• Khả năng tương tác: CBDC cần tương thích với các hệ thống thanh toán hiện có.
• Vấn đề kỹ thuật: Xây dựng và vận hành hệ thống CBDC đòi hỏi công nghệ phức tạp và chi phí đầu tư lớn.

Tình hình phát triển CBDC trên thế giới

Hiện nay, nhiều quốc gia đang nghiên cứu và thử nghiệm CBDC.

• Trung Quốc: Đang dẫn đầu trong cuộc đua CBDC với dự án e-CNY, đã được thử nghiệm ở nhiều thành phố lớn.
• Thụy Điển: Đang thử nghiệm e-krona, một loại tiền kỹ thuật số có thể thay thế tiền mặt trong tương lai.
• Khu vực đồng Euro: Ngân hàng Trung ương Châu Âu đang nghiên cứu phát hành đồng euro kỹ thuật số.
• Các nước khác: Nhiều quốc gia khác, bao gồm Mỹ, Anh, Nhật Bản, Hàn Quốc… cũng đang tích cực nghiên cứu CBDC.

Tương lai của CBDC

CBDC được kỳ vọng sẽ là một bước tiến quan trọng trong sự phát triển của tiền tệ, mang lại nhiều lợi ích cho nền kinh tế. Tuy nhiên, việc triển khai CBDC cũng đặt ra nhiều thách thức về kỹ thuật, an ninh và pháp lý. Tương lai của CBDC sẽ phụ thuộc vào khả năng giải quyết những thách thức này và sự chấp nhận của người dân.

Fiat money là nền tảng của hệ thống tài chính hiện đại. Mặc dù đối mặt với sự cạnh tranh từ tiền điện tử, tiền pháp định vẫn giữ vai trò chủ đạo trong nền kinh tế. Tuy nhiên, với sự phát triển của công nghệ, tiền pháp định cũng đang dần được số hóa và hoàn thiện hơn. Sự xuất hiện của CBDC có thể sẽ tạo ra những thay đổi lớn trong cách chúng ta sử dụng và quản lý tiền. Sự phát triển của tiền pháp định trong tương lai sẽ phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm sự tiến bộ của công nghệ, chính sách của chính phủ và sự thay đổi trong hành vi của người tiêu dùng.

Để hiểu rõ hơn về thị trường tài chính đầu tư và các loại tiền tệ, đừng quên tiếp tục theo dõi Khám Phá Crypto để đọc thêm các bài viết chuyên sâu khác về đầu tư, tiền điện tử, blockchain…